Myśląc o osobowości i psychice, w kontekście zwykle stawiamy człowieka: jego sferę umysłu, emocji, dobrze znaną psychologom i psychiatrom gałąź związaną z naukami humanistycznymi. Rzadko kiedy zastanawiamy się czy wręcz zdajemy sobie sprawę z tego, że zwierzęta również posiadają swoje życie wewnętrzne. Osobowość, temperament, ale i zaburzenia w sferze psyche to także cechy naszych czworonogów. Koty, podobnie jak ludzie, mogą poszczycić się całym wachlarzem swoistych cech osobowości.

Czym jest osobowość?

Osobowość to kształtowane od urodzenia, stosunkowo stałe cechy, dyspozycje czy właściwości kota, które nadają względną spójność jego zachowaniu.
Kształtowana jest ona już w okresie wczesnej socjalizacji na poziomie psychofizycznym i wiąże się ze wszystkimi działaniami, doznaniami i potrzebami kota na gruncie zarówno fizjologicznym jak i psychicznym.
Niezaburzona osbowość pozwala kotu prawidłowo funckjonować, szczególnie w środowisku, gdzie występuje wielość gatunków - mówiąc prościej, wtedy kiedy kot dzieli swoją życiową przestrzeń z ludźmi, kotami, psami czy jeszcze innymi przedstawicielami różnych żywych istot. Co jednak dzieje się, kiedy nie wszystko współgra ze sobą tak jak powinno? Otóż mówimy wtedy o zaburzeniach osobowości.
Podobnie jak w przypadku człowieka, zaczynają się problemy natury emocjonalno- społecznej. Zaburzenia osobowości sprawiają, że współegzystowanie kociego osobnika staje się problematyczne dla niego samego oraz dla otoczenia, które nie rozumie wysyłanych prez kota sygnałów, a z kolei bodźce docierające do kociego mózgu również nie są odbierane przez niego prawidłowo. Zaburzony kot ma trudności z przetwarzaniem napływających informacji, lub przetwarza je w niewłaściwy sposób, przez co tworzy sobie wadliwe techniki i sposoby reagowania na ludzi, zwierzęta, czy sytuacje, w których przyszło mu żyć.
Przyjrzyjmy się zatem pokrótce trzem najczęstszym zaburzeniom kociej osobowości.

Osobowość dyssocjalna

Inaczej koci brak umiejętności społecznych. To efekt wychowywania się kota wśrodowisku niepełnym, czyli bez matki lub innego dorosłego kota oraz bez kociego rodzeństwa. Okres od trzeciego do dziewiątego tygodnia życia małego kota jest decydujący dla jego rozwoju. Kot często przebywa jeszcze wtedy bezpiecznie przy matce polegając na jej ochronie i opiece. To najważniejszy okres w jego życiu i pożądne jest, aby poznawał otoczenie w towarzystwie rodzeństwa i swojej mamy - to właśnie oni uczą się nawzajem, które sytuacje są bezpieczne, a czego należy unikać. Dowiaduje się też jak reagować na okazywanie miłości, zadowolenia, ale też złości i agresji. Kocię uczy się też przede wszystkim odpowiednich zachowań, niezbędnych w jego dalszym życiu, takich jak sztuka łowiecka.
Kiedy kociak trafia już do swojego opiekuna i zostaje rozłączony od swej kociej matki, lub co gorsza, kiedy z przyczyn niezależnych zostaje wyrwany ze swojego kociego środowiska zbyt wcześnie, trzeba zwrócić szczególną uwagę nie tylko na jego rozwój fizyczny, ale wykazać się też ogromną ostrtożnością w nauce kontaktów społecznych. Potrzeba spokojnego, delikatnego, ale częstego kontaktu z ludźmi oraz zwięrzętami, tak aby zsocjalizować go i pokazać, jak różnorodny jest świat. Podczas zabawy kocięta uczą się komunikacji ze swym właścicielem i nawiązują relacje ze środowiskiem. Jeśli ta socjalizacje przebiegnie nieprawidłowo, kot nie będzie miał wzorca, będzie samotnikiem, który nie znajdzie żadnych wskazówek, jak należy się zachowywać i jak postrzegać otoczenie.
Jakie są najwidoczniejsze objawy osobowości dyssocjalnej? Dorosły kot nie potrafi komunikować się poprzez sygnały uspokajające, czyli informujące o pokojowym nastawieniu (np. mrużenie oczu, spokojne odwracanie wzroku, wyciszające mruczenie, postawa ciała). Nie kontroluje się przy gryzieniu czy drapaniu, przez co broniące się przed takim zachowaniem inne osobniki odczuwające ból podczas zabawy, odpowiadają agresywnie, wzmacnając spiralę bólu i wzajemnego niezrozumienia. Koty z osobowością dyssocjalną często też reagują porywczo, co wiąże się z kolejnym zaburzeniem: osobowością impulsywną.

Osobowość impulsywna

Nie ma jasności co do przyczyn tego zaburzenia, jednak specjaliści wskazują na rolę czynników genetycznych jako kluczowych. To codzienne i ciągłe napady porywczego zachowania, objawiające się nieadekwatną agresją lub kończące się fazą grożenia (syczenie, fukanie, sygnały ostrzegawcze płynące z postawy ciała). Reakcje te są bardzo szybkie i potrafią pojawić się nawet przed oceną sytuacji przez kota, w odpowiedzi na najsłabszy bodziec, tak jakby kot zdawał się szybciej reagować aniżeli oceniać stan rzeczy. Kot z osobowością impulsywną jest niecierpliwy i ma na przykład trudność z czekaniem na swoją kolei do miski z jedzeniem, przerywa innym (np. wspomniane jedzenie) i jest bardzo napastliwy. Zaburzenie impulsywności może przerodzić się w hiperagresję: niekontrolowaną i bardzo niebezpieczną. Oczywiście nie należy wyciągać pochopnych wniosków - nie każdy kot, który nie może doczeakać się porcji swojej ulubionej karmy ma impulsywne zaburzenie osobowości. Musi pojawić się szereg zaburzeń i nie mogą być one wyrwane z kontekstu. Każdą wątpliwośc powinien zweryfikować koci behawiorysta.

Osobowość zależna

Kot z tym zaburzeniem jest przywiązany do swojego właściciela do tego stopnia, że staje się ono w swym nasileniu patologiczne. To trudne do weryfikacji zaburzenie, ponieważ często opiekunowie interpretują zachowanie kota jako przejaw pozytywnej i przyjaznej relacji. Osobowość zależna często nie jest nawet diagnozowana, gdyż wielu właścicieli bierze zachowanie kota za dobrą monetę. Zwykle bowiem cieszy fakt, że kot chodzi za nami krok w krok, nie opuszcza nas ani na chwilę, opiekun odbiera to zachowanie jako osobliwe pokazanie ogromnej sympatii i oznakę uwielbienia. Nic zresztą dziwnego, że taka postawa kota jest mylona z miłością czworonoga bo trudno tutaj wyznaczyć granicę. Od zdrowego przywiązania różni się tym, że kot z osobowością zależną pozostawiony bez "wybranego" przez siebie opiekuna, wykazuje objawy bardzo silnego stresu i przeżywa lęk przed samotnością i przed separacją. Lęk ten objawia się na przykład nieprawidłowościami w załataiwniu się (oddawanie moczu poza kuwetą, defekacja w miejscach do tego nieprzeznaczonych), nadmierną wokalizacją, żuciem niejadalnych przedmiotów, niszczeniem mebli czy ubrań. Kot z osobowością zależną podąża za człowiekiem i sprawia wrażenie, jak by dopiero w jego obecności się uspokajał, nieustannie domagając się towarzystwa swojego opiekuna.

 

Na podstawie powyższych przykładów doskonale widać, że zaburzenia osobowości mogą trapić także zwierzaki i podobnie jak w przypadku człowieka, przyczyna może być zarówno biologiczna (genetyczna lub zaburzone procesy neurologiczne) jak i środowiskowa (np. przeżycia w "dzieciństwie"), a także wadliwe funkcjonowanie mechanizmów obronnych osobowości.
W przypadku człowieka pierwszą pomocną dłonią jest psycholog i psychoterapeuta. W przypadku kotów takim kocim psychologiem jest dobry behawiorysta.